سه شنبه, ۱۱ تیر ۱۳۹۲، ۰۱:۰۱ ب.ظ
ناپدیدشدن امام موسی صدروپیامدهای آن
امام موسی صدر در تاریخ سوم شهریور 1357 (25 آگوست 1978) برای دیدار
از لیبی وارد این کشور شد و قصد داشت پس از چند روز این کشور را به
قصد ایتالیا ترک کند . اما او هرگز به ایتالیا نرسید و ناپدید شد .
لیبی ادعا کرد که ایشان سوار هواپیمایی شد که قرار بود عازم ایتالیا
شود و به آن کشور عزیمت کند ، اما دولت ایتالیا اعلام کرد که امام
موسی صدر وارد این کشور نشده است .
شیعیان لبنان معتقدند که «قذافی» امام موسی صدر را ربوده و زندانی
کرده است. آیا قذافی قصد داشت به علت بی طرفی امام موسی صدر در
جنگ داخلی لبنان ، از او انتقام گیرد ؟ زیرا قذافی عملاً و نه با حرف
، از جناح های چپ‌گرای لبنان و سازمان آزادی بخش فلسطین به شدت
حمایت می‌کرد . آیا جاسوسان اسرائیلی در خاک لیبی با امام موسی صدر
تسویه حساب کرده بودند (زیرا وی اسرائیل را «شر مطلق» اعلام کرده و
حمایت از آرمان فلسطین و آزادی قدس را در سرلوحه مبارزات خود قرار
داده بود) و قذافی به علت شرمندگی و سرافکندگی حاضر به اقرار به
این موضوع نبوده و نیست ؟! دلایل امر هر چه باشد ،
امام موسی صدر از صحنه سیاسی لبنان حذف شد و طایفه شیعه رهبری
توانمند را از دست داد . شیعیان لبنان نمی‌توانستند از کنار این واقعه
به راحتی عبور و آن را قبول کنند . تعدادی از شیعیان (از جنبش امل
یا افرادی که بعداً از جنبش امل جدا شدند) چندین عملیات مسلحانه
علیه منافع لیبی در خاک لبنان انجام دادند . به همین علت ،
مقامات دولت لیبی از ترس انتقام‌گیری شیعیان ، از سفر به لبنان
خودداری می‌ورزند . ناپدیدشدن امام موسی صدر پیامدهای مهمی داشت . از جمله :
1- بخش‌هایی از ساف و گروه‌های چپ گرای لبنان که از لیبی طرفداری
می‌کردند و از سوی آن کشور حمایت می‌شدند ، از طرف جنبش امل به
عنوان دشمن تلقی شدند و به تدریج زمینه برای درگیری مسلحانه با
آنان فراهم آمد . 2- امام موسی صدر به سمبل و نمادی بسیار با
اهمیت تبدیل شد . حرکت امل ، اگرچه امام موسی صدر «زنده» را از
دست داد ، در مقابل ، سمبل و نماد پرارزشی را به دست آورد . بسیاری
از رهبران جنبش امل ، به خصوص شخصیت های لائیک و غیر مذهبی آن
به طور غیر علنی اقرار کردند که امام موسی صدر «غایب» ، برای حرکت
آنان از امام موسی صدر «زنده» اهمیت بیشتری دارد . به دنبال
ناپدیدشدن امام موسی صدر ، مسئله رهبری و زعامت مطرح شد . وی
همزمان دو مقام را در اختیار داشت : یک مقام دینی به عنوان رئیس
مجلس اعلای شیعیان لبنان و یک مقام سیاسی به عنوان رئیس جنبش
امل . از آنجا که فردی که بتواند هر دو مقام را با هم تصدی کند در
میان پیروان امام موسی صدر وجود نداشت ، لازم بود تا دو جانشین
انتخاب شود . این انتخاب ها در حد خود نشان دهنده پذیرش واقعیت
ناپدید شدن امام موسی صدر بود ، در عین حال که امید به بازگشت وی
همچنان وجود داشت . با این حال ، مسئله انتخاب جانشین فقط یک
مسئله حقوقی و قانونی نبود ، بلکه موضوعی اساسی و محوری به شمار
می‌رفت . امام موسی صدر با شخصیت جذاب و شبه کاریزماتیک خود ، این
واقعیت را پنهان ساخته بود که جنبش امل اساساً از لحاظ ساختار
انسانی و اهداف سیاسی - ایدئولوژیک ، سازمانی یکپارچه نبوده ، بلکه
تنها قالب و چارچوبی برای گروه‌های لائیک و مذهبی شیعه بود که
اختلاف نظر بسیاری با یکدیگر داشتند . این اختلاف نظرها حتی در زمان
حضور امام موسی صدر نیز بروز کرده بود . برای نمونه می‌توان به حزب
الدعوه اشاره کرد . حزب الدعوه لبنان شاخه‌ای از حزب الدعوه
عراق بود که تعدادی از روحانیون شیعه لبنان که در حوزه علمیه نجف
اشرف تحصیل کرده بودند (افرادی از قبیل شیخ صبحی طفیلی ، شیخ
نعیم قاسم ، شیخ حسین ورائی و...) و همچنین غیر روحانی شیعه
(افرادی مانند محمد رعد ، محمد فنیش و...) عضو آن بودند . با ظهور امام
موسی صدر ، حزب الدعوه لبنان نیز در کنار آنان قرار گرفت ، اما به
تدریج با دیدگاه‌های صدر به ویژه در مورد ورود همه شخصیت‌های شیعه
اعم از مذهبی و لائیک به مجلس اعلای شیعیان و جنبش امل اختلاف
نظر پیدا کرد . اعضای حزب الدعوه معتقد بودند که نباید شخصیت‌های غیر
مذهبی و لائیک شیعه در درون تشکیلات جذب شوند و رشد پیدا کنند و
امام موسی‌صدر را به مماشات با این گونه افراد متهم می‌کردند . در
نهایت ، اعضای حزب الدعوه ، خود را از فعالیت‌های امام موسی صدر
کنار کشیدند و تا زمان حمله اسرائیل به لبنان در سال1261 (1982) به
فعالیت‌های سیاسی - مذهبی خود به صورت مستقلانه می‌پرداختند و بیشتر
حول محور آیت اللّه سید محمد حسین فصل اللّه در لبنان فعالیت
می‌کردند . انتخاب جانشین امام موسی صدر در
خصوص انتخاب جانشین ، «شیخ محمد مهدی شمس‌الدین» ، روحانی اهل
جنوب به‌سمت «نائب» امام موسی صدر در مجلس اعلای شیعیان تعیین شد .
بدین ترتیب ، راه برای بازگشت رئیس مجلس اعلای شیعیان باز ماند .
از سوی دیگر ، «حسین الحسینی» شخصیت سیاسی اهل بقاع و یکی از
نمایندگان پارلمان لبنان به سمت ریاست جنبش امل‌انتخاب شد . این
انتصاب‌ها ، جنبس امل را به طور موقت قادر ساخت تا بحران رهبری را
پشت سر گذارد . با این حال ، جدا شدن رهبری دینی از رهبری سیاسی
جنبش امل ، زمینه را برای کشمکش‌های آینده آماده ساخت .
